จากเหตุการณ์แผ่นดินไหวเชียงใหม่ ขนาด 4.1 แมกนีจูด เมื่อเวลา 04.36 น. ของเช้าวันที่ 20 ตุลาคม 2565 ที่ผ่านมา สร้างความตื่นตระหนกให้กับผู้คนในพื้นที่เป็นบริเวณกว้างในเชียงใหม่และละแวกใกล้เคียงอย่าง ลำพูน ที่สามารถรับรู้ได้ถึงแรงสั่นสะเทือน แม้ว่าก่อนหน้านี้ประเทศไทยจะได้รับผลกระทบจากแรงสั่นสะเทือนของแผ่นดินไหวรอบ ๆ อยู่บ้าง แต่ก็เพียงเล็กน้อยที่ไม่น่ากังวล แต่ช่วงหลังเริ่มจะถี่และรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ เพื่อความปลอดภัยและไม่เป็นการประมาท เราจึงควรรู้วิธีการรับมือและแนวทางป้องกันแผ่นดินไหวบ้าง เพื่อจะได้เอาตัวรอดได้เมื่อต้องตกอยู่ในสถานการณ์แผ่นดินไหวในอนาคต ที่มีแนวโน้มว่าจะเกิดขึ้นอีกแน่นอน หากมนุษย์ยังคงมีส่วนในการรบกวนธรรมชาติไม่หยุดหย่อน
แผ่นดินไหวคืออะไร
แผ่นดินไหวคือภัยพิบัติธรรมชาติที่เกิดจากการสั่นสะเทือนของพื้นดิน อันเนื่องมาจากการปลดปล่อยพลังงงานที่มีการสะสมไว้มาเป็นระยะเวลานาน
สาเหตุการเกิดแผ่นดินไหว
- การกระทำของมนุษย์ เช่น การทดลองระเบิดปรมาณู การกักเก็บน้ำในเขื่อน แรงระเบิดจากการทำเหมืองแร่ เป็นต้น
- เกิดจากธรรมชาติ ได้แก่ การเคลื่อนตัวของรอยเลื่อนเปลือกโลก (Fault) การเคลื่อนที่ของหินหลอมเหลวใต้ภูเขาไฟที่ใกล้ระเบิด และ อุกกาบาตตกกระทบผิวโลก เป็นต้น
รอยเลื่อนหมายถึงอะไร
เนื่องจากหินในชั้นหลอมละลายที่อยู่ใต้เปลือกโลกได้รับความร้อนจากแกนโลก และมีการลอยตัวผลักดันให้เปลือกโลกแต่ละชิ้นเคลื่อนไหวไปตามทิศทางต่าง ๆ โดยมีการสะสมพลังงานไว้ และเมื่อพลังงานมีมากจนเกิดการชนหรือเสียดสีกัน หรือแยกออกจากกัน โดยการสะสมพลังงานของเปลือกโลกจะส่งผ่านไปเปลือกพื้นโลกของทวีป รอยร้าวของหินใต้พื้นโลก เรียกว่า “รอยเลื่อน” และเมื่อรอยเลื่อนทั่วโลกที่มีอยู่ได้รับแรงอัดมาก ๆ ก็จะทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้
สำหรับรอยเลื่อนในประเทศไทยเกือบทั้งหมดจะอยู่ในภาคเหนือและภาคตะวันตก ซึ่งรอยเลื่อนที่สามารถทำให้เกิดแผ่นดินไหวในไทยมีประมาณ 9 แห่งด้วยกัน ได้แก่
- รอยเลื่อนเชียงแสน
- รอยเลื่อนแม่เถิน
- รอยเลื่อนแม่ทา
- รอยเลื่อนแม่แพร่
- รอยเลื่อนแมย-อุทัยธานี
- รอยเลื่อนศรีสวัสดิ์
- รอยเลื่อนเจดีย์สามองค์
- รอยเลื่อนระนอง
- รอยเลื่อนคลองมะรุย
ผลกระทบจากแผ่นดินไหว
ผลกระทบโดยตรงจากเหตุการณ์แผ่นดินไหว คือ แรงสั่นสะเทือนแผ่นดินไหว ส่งผลให้โครงสร้างอาคารต่าง ๆ พังทลายหรือได้รับความเสียหาย ดินถล่ม เกิดรอยแยกพื้นดิน เกิดคลื่นสึนามิ หรือ ไฟไหม้
การแจ้งข่าวแผ่นดินไหวในประเทศไทย จะเป็นหน้าที่ของ กรมอุตุนิยมวิทยา ซึ่งจะมีการติดตั้งเครื่องมือตรวจวัดแผ่นดินไหวที่ได้มาตรฐานเดียวกับสหรัฐอเมริกา ที่เป็นภาคีสมาชิก คอยแลกเปลี่ยนข้อมูลแผ่นดินไหวซึ่งกันและกัน รวมไปถึงประเทศอื่น ๆ ที่เป็นสมาชิกภาคีเช่นกัน
สัญญาณก่อนเกิดแผ่นดินไหว
สังเกตจากพฤติกรรมของสัตว์ต่าง ๆ เช่น
- หนู งู ออกมาจากรูหรือแหล่งซ่อนตัว หรือพบงูจำนวนมากในที่ ๆ ไม่ควรพบ เนื่องจากหนูและงูเป็นสัตว์ที่มักหลบซ่อนในดิน จึงมักรับรู้ถึงความผิดปกติก่อนแผ่นดินไหวได้ง่าย
- สุนัข แมว เป็นสัตว์ที่ใกล้ชิดกับมนุษย์ จึงสามารถสังเกตอาการพวกเขาได้ โดย แมว สุนัข จะวิ่งพล่าน ตื่นตกใจ กลัวลนลาน ก้าวร้าวผิดปกติ สุนัขเห่าหอนไม่มีสาเหตุ
- แมลงสาบจำนวนมากออกมาวิ่งเพ่นพ่าน
- ปลา กระโดดขึ้นจากผิวน้ำ
สิ่งที่ควรปฏิบัติหรือควรจัดเตรียมไว้ก่อนเกิดแผ่นดินไหว
ควรตรวจว่าที่พักอาศัยอยู่ในบริเวณที่เกิดความเสี่ยงต่อการได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหวหรือไม่ และควรจัดเตรียมการรับมือไว้
- เสริมบ้านหรือาคารให้มั่นคงแข็งแรงมากขึ้น
- เสริมความแข็งแรงให้กับอุปกรณ์และอุปกรณ์ต่าง ๆ ภายในบ้าน เช่น ทำที่ยึดตู้และเฟอร์นิเจอร์ไว้ เพื่อป้องกันการล้มจากแรงสั่นสะเทือน ติดยึดชุดโคมไฟบนเพดานให้มั่นคง เป็นต้น
- จัดการป้องกันไม่ให้แก๊สรั่วไหล ด้วยการใช้สายท่อแก๊สที่ยืดหยุ่นได้
- จัดเตรียมไฟฉายพร้อมถ่าน และกระเป๋ายาเตรียมไว้ในบ้านและไว้บริเวณใกล้ตัวและหยิบได้ง่ายที่สุด
- ควรมีเครื่องมืดดับเพลิงติดบ้านไว้
- ควรทราบตำแหน่งของวาล์วปิดน้ำ ปิดก๊าซ สะพานไฟฟ้า เพื่อตัดกระแสไฟฟ้าได้อย่างรวดเร็ว
สิ่งที่ควรปฏิบัติเมื่อเกิดแผ่นดินไหว
เมื่อเกิดแผ่นดินไหวอย่างรุนแรง มักจะมีอาฟเตอร์ช็อกตามมาอีกหลายครั้ง และส่งผลกระทบอื่น ๆ ตามมา เช่น แผ่นดินแยก อาคารพังทลายซึ่งอาจพังทันทีหรืออาจจะพังลงมาภายหลัง ดังนั้นเพื่อความปลอดภัยจึงควรมีข้อปฏิบัติเบื้องต้น ดังต่อไปนี้
- ออกจากอาคารไปสู่ลานโล่งแจ้งทันที โดยอยู่ให้ห่างจากเขตบริเวณที่ชิ้นส่วนอาคารอาจพังตกลงมากระทบได้
- อย่าแย่งกันออกที่ประตู เพราะจะเกิดอันตรายจากการเหยียบกัน
- หากไม่สามารถออกจากอาคารได้ทันที ให้หมอบอยู่ใต้โต๊ะ หรือยืนชิดติดกับเสาที่แข็งแรง
- หาวัสดุแข็งแรงคลุมศีรษะไว้จนกว่าแผ่นดินไหวจะหยุด
- อย่าใช้ลิฟท์ขณะเกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหว
- อย่าใช้เทียน ไม้ขีดไฟ หรือสิ่งที่ทำให้เกิดประกายไฟ เพราะอาจมีแก๊สรั่วบริเวณนั้น
- ใช้ระบบเตือนภัยและระบบดับเพลิงเพื่อแจ้งเตือนเหตุเกิดแผ่นดินไหว
- หากขับขี่ยานหาหนะให้รีบจอดในที่โล่งแจ้งและอยู่ภายในรถยนต์ ห้ามหยุดใกล้สิ่งก่อสร้าง เช่น ใต้สะพาน ใต้ทางด่วน ใต้สายไฟฟ้าแรงสูง
- หากอยู่บริเวณชายหาด หรือใกล้ทะเล ควรรีบออกจากบริเวณนั้นและขึ้นที่สูงให้เร็วที่สุด เผื่อเกิดคลื่นสึนามิ ตามมา
